فصل چهارم

آنکه پیش خدا می‌رود چون می‌رود و از کجا می‌رود؟ در خانهٔ افلاک در دامی، خود را هر که می‌نامی.

يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانفُذُوا ۚ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ

سلطان عبارت از تقوی و اجتناب است یعنی از طبع و شهوات و اجتناب بصر تواصل تست و بیرون از فلک و مکان و زمان، و طبع و فرع تست و در زیر فلک بند مکان.

بالا روی صافی و پاک، به زیر آئی دُرد یعنی خاک. ای پسر صاف دید طلب، که مغتنم است، چرا که دُرد خاک همه درد و غم است.

مردی با اصل خود رسیدن است و نامردی به فرع آرمیدن. در اصل همه استغنا و آرام است و فرع گرسنه چشمی و تردد کام است.

حسن و طبع چیزی چندند به یکدیگر پیوسته و پای سر آزادی تو را بسته، چنانکه قرضداری در حبس قرضخواهی نشسته.

فلک با این همه شمع و چراغ راهی به مدعای خود نیابد تا نور الهی از روزن چشم انسان بیرون نتابد.

اگر به اصل خود بازبینی به حق پیوندی و بر خوب و زشت عالم خندی.

در این نکته مولانا مرافقت نموده و موافقت فرموده:

این بازگشت مکانی نیست چرا که زمین و آسمانی نیست.

معراج نه همچون دود بالا دویدن است، بلکه معراج به حقیقت خود رسیدن است، نه از آن معراج دودی تا سماء، بل از آن معراج از طفلی تا نهی.

سخن آن است که راه به جائی دارد نه همین خوف و رجائی دارد، هر سخن که راهنمای آن ایوان است با هم دعوی بهتری خود دیوان است.

بلاغ مبین که گوهر بیان سفتن است سخن را روشن‌تر و خاطرنشان‌تر گفتن است، غرض که این سخن را از سادگی نه تسهیل کنند بلک بزرگان تفسیر نمایند و تاویل کنند پیش آن کس که حق را اهل است،‌ فصاحت و بلاغت سهل است، بل مقصود آن است که بیخبری از خود خبری یابد، باشد که از طریقت ما اثری یابد، مگر باز وقت ما نو شود و ظلمت‌ها ضوء شود که از روز تقلید برآئیم و در گلشن تحقیق بسرائیم، ما علم و بیان را از حق آموخته‌ایم نه چراغ گبر و لاف خلق افروخته‌ایم.

سخن نردبان منظر نظر است و منظر نظرمندان آن شاه دادگر است، ای که انسان و مظهر آنی به خود باز گرد تا بینی.

دِرهمی چند از مخزن قرآن شمردیم و به خازن انّ علینا بیانهُ سپردیم.